Դա ցավալի, բայց հրատարակչական աշխարհում տարածված պատմություն է։ Հեղինակը ամիսներ, երբեմն՝ տարիներ է ծախսում գիրք գրելու վրա, որը նա (և նրա առաջին ընթերցողները) համարում են ոչ միայն լավ, այլև՝ հնարավոր է, հիանալի։ Ձեռագիրը բյուրեղացված է, ուղեկցող նամակը՝ գրված, և ահա այն ուղարկվում է գրական գործակալների կամ հրատարակիչների՝ լի հույսով։ Բայց փոխարենը սկսվում են մերժումները։ «Չի համապատասխանում մեր կարիքներին»։ «Չկարողացա կապ զգալ հեղինակային ձայնի հետ»։ «Արդեն ունենք նմանատիպ գիրք»։ Կամ ավելի վատ՝ լրիվ լռություն։
Իսկ ինչո՞ւ են լավ՝ գրագետ, հետաքրքիր, ինքնատիպ գրքերը մերժվում։ Պատասխանը պարզ չէ։ Հրատարակչական աշխարհը ոչ միայն արվեստ է, այլև՝ բիզնես։ Ամեն «ոչ»-ի հետևում կարող են լինել բազմաթիվ պատճառներ, որոնք գրքի որակի հետ ոչ մի կապ չունեն։ Այս բլոգում կանդրադառնանք այն հիմնական պատճառներին, թե ինչու հիանալի ձեռագրերը կարող են չգտնել իրենց տեղը շուկայում, և ինչ կարող է անել հեղինակը այս իրավիճակում։
1. Շուկայի հագեցվածություն. երբ լավն արդեն շատ է
Մերժման ամենատարածված պատճառներից մեկը շուկայի հագեցվածությունն է։ Ձեռագիրը կարող է գերազանց լինել, բայց եթե այն պատկանում է այնպիսի ժանրի, որը վերջին շրջանում վառ ընթացք է ունեցել (օրինակ՝ պատանի դիստոպիաներ՝ «Սովի խաղերից» հետո կամ հոգեբանական թրիլլերներ՝ «Անհետացած աղջկա» հաջողությունից հետո), հրատարակիչները կարող են չցանկանալ ևս մեկ նման գիրք հրատարակել։
Խմբագիրները հաճախ փնտրում են «նույնը, բայց տարբեր»՝ մի բան, որը տեղավորվում է տարածված ժանրի շրջանակներում, բայց միաժամանակ առաջարկում է նորություն։ Եթե գիրքը չի համապատասխանում այդ երկակի պահանջին, մերժվում է ոչ թե որ վատն է, այլ պարզապես՝ ոչ ժամանակին։
Ի՞նչ անել։ Ուսումնասիրեք շուկան։ Հետևեք, թե ինչն է նորաձև, իսկ ինչը՝ հնացած։ Որոշեք՝ ինչն է ձեր գիրքը առանձնացնում տվյալ ժանրում, և շեշտեք այդ եզակիությունը ձեր ներկայացման մեջ։
2. Սուբյեկտիվություն. խնդիրը ձեր մեջ չէ, այլ՝ նրանց
Գրական ճաշակը խիստ սուբյեկտիվ է։ Այն, ինչ մեկ խմբագրին կամ գործակալի համար հիասքանչ է թվում, մյուսը կարող է մերժել առաջին էջից։ Հիանալի գրված գիրքը կարող է պարզապես չ«բռնել» ընթերցողին՝ նույնիսկ եթե դրանում որևէ սխալ չկա։
Սա հատկապես վերաբերում է գրական, կերպարային արձակին, որտեղ ձայնը, տոնայնությունը և տեմպը մեծ նշանակություն ունեն։ Մի գործակալ կարող է սիրահարվել հերոսի ներքին մենախոսությանը, մինչդեռ մյուսը կարող է այն համարել ձանձրալի։
Ի՞նչ անել։ Մի՛ ընդունեք մերժումները որպես անձնական վիրավորանք։ Որքան հնարավոր է՝ լայն ուղարկեք ձեր գիրքը։ Հաճախ պետք է միայն մեկ մարդ, որ սիրահարվի ձեր ստեղծագործությանը։ Եթե միևնույն դիտողություններն եք ստանում, մտածեք վերանայման մասին։ Իսկ եթե արձագանքները հակասական են՝ շարունակեք փնտրել ձեր ընթերցողին։
3. Անորոշ ժանր կամ թիրախային լսարան
Հրատարակիչները պետք է հասկանան՝ գիրքն ինչ «դարակում» է դրվելու։ Եթե այն չունի հստակ ժանրային կամ լսարանային定位, ապա դժվար է այն առաջ մղել։ Օրինակ՝ մի գիրք, որը միավորում է ֆանտաստիկա, սիրավեպ և հուշեր՝ կարող է հետաքրքիր լինել, բայց շուկայավարման տեսանկյունից՝ խնդիր։
Այսպիսի գրքերը հաճախ որակում են որպես «չափազանց նեղ» կամ «դժվար է տեղավորել շուկայում»։ Իսկ ամենահետաքրքիրն այն է, որ նման գրքերը կարող են հետագայում դառնալ պաշտամունքի առարկա։
Ի՞նչ անել։ Ուշադրություն դարձրեք դիրքավորմանը։ Ներկայացնելիս փորձեք համեմատել գիրքը հայտնի ստեղծագործությունների հետ («X-ն հանդիպում է Y-ին») և հստակ նշեք, ում համար է գիրքը նախատեսված։ Նույնիսկ եթե այն դուրս է ժանրային սահմաններից, օգնեք ոլորտի մասնագետներին պատկերացնել, թե ինչպես է այն վաճառվելու։
4. Ներքին քաղաքականություն և սահմանափակումներ
Որոշ դեպքերում մերժումը ոչ մի կապ չունի գիրքի հետ։ Խմբագիրն էլ կարող է սիրել ձեր գիրքը, բայց չունենա հնարավորություն այն ձեռք բերելու՝ ֆինանսական սահմանափակումների, հրատարակչության ռազմավարական փոփոխությունների կամ վերջին շրջանում արդեն նման գիրք ձեռք բերելու պատճառով։
Ժամանակի հարց էլ կա։ Եթե խմբագիրը հենց նոր գնել է երկու պատմական վեպ, նա չի կարող հիմնավորել երրորդի ձեռքբերումը։
Ի՞նչ անել։ Ճանաչեք համբերության ուժը։ Այս տեսակի մերժումները կապ չունեն ձեր գրքի արժեքի հետ։ Շարունակեք որոնումները։ Հնարավոր է, ձեր գիրքը գտնի իր տեղը մի փոքր հրատարակչության մոտ։
5. Թույլ ուղեկցող նամակ կամ պիտչ
Հաճախ գրքերը մերժվում են պարզապես այն պատճառով, որ ուղեկցող նամակը կամ ներկայացումը չի արտահայտում գրքի ուժը։ Անտարբեր, խճճված կամ ձանձրալի ներկայացումը չի գրավում գործակալի ուշադրությունը։
Հրատարակչական աշխարհում առաջին տպավորությունն ունի վճռական նշանակություն։ Եթե ձեր նամակը չհետաքրքրի՝ գիրքը չեն կարդա։
Ի՞նչ անել։ Ներկայացումը դարձրեք ձեր հաղթաթուղթը։ Ստացեք արձագանք գրողներից, խմբագիրներից կամ մասնագետներից։ Ուսումնասիրեք հաջողված նմուշներ։ Համոզվեք, որ ձեր պիտչը պարզ է, գրավիչ և ընդգծում է գրքի եզակիությունն ու վաճառքի ներուժը։
6. Հեղինակի պլատֆորմի բացակայություն
Հատկապես ոչ-գեղարվեստական գրականության դեպքում հրատարակիչները սպասում են, որ հեղինակն ունենա պլատֆորմ՝ հանրային տեսանելիություն, փորձ կամ հետևորդներ։ Բայց անգամ գեղարվեստական գրականության մեջ հեղինակային բրենդը դառնում է առավել կարևոր։
Նորեկ հեղինակը, ով չունի հանրային ներկայություն, կարող է ընկալվել որպես ավելի մեծ ռիսկ, քան նա, ով ունի բլոգ, ակտիվ սոցիալական մեդիա կամ նախկինում տպագրված պատմություններ։
Ի՞նչ անել։ Սկսեք կառուցել ձեր ներկայությունը շուտ։ Մասնակցեք գրական միջոցառումներին, տպագրվեք ամսագրերում, կապ հաստատեք գրող համայնքների հետ։ Ցուցադրեք, որ պատրաստ եք համագործակցել գիրքը առաջ մղելու հարցում։
7. Ժանրային նախապաշարումներ և ոլորտային միտումներ
Ցավոք, որոշ ժանրեր համարվում են «դժվար վաճառվող»։ Դրանք ներառում են՝ պոեզիա, պատմվածքների ժողովածուներ, էքսպերիմենտալ արձակ։ Շատ հրատարակիչներ ուղղակի շրջանցում են դրանք։
Կան նաև մշակութային և աշխարհագրական կողմնակալություններ։ Ոչ արևմտյան մշակույթներում տեղակայված պատմությունները, կամ մարգինալացված խմբերի խոսքը, երբեմն չեն համապատասխանում ոլորտային սպասումներին։
Ի՞նչ անել։ Որոնեք այն գործակալներին և հրատարակիչներին, ովքեր բաց են նոր ձայների և տարբեր տեսանկյունների համար։ Մասնակցեք գրական մրցույթներին, ուղարկեք պատմվածքներ ամսագրեր, փորձեք փոքր հրատարակիչներ։
8. Ձեռագիրը դեռ պատրաստ չէ
Երբեմն գիրքը լավն է, բայց դեռ չէ պատրաստ: Հնարքը հիանալի է, բայց տեմպը անկայուն է։ Դիմավորները գրավիչ են, բայց նրանց զարգացումը՝ անկատար։ Վերջաբանը չի աշխատում։
Շատ հեղինակներ շտապում են ուղարկել գիրքը՝ չսպասելով վերջնական հղկմանը։ Հնարավոր է, մեկ վերանայում էլ է պետք, որ գիրքը իսկապես փայլի։
Ի՞նչ անել։ Ստացեք անկեղծ արձագանք վստահելի փորձագետներից կամ բետա ընթերցողներից։ Եթե տարբեր գործակալներ ասում են «հետաքրքիր է, բայց…» — լսեք «բայց»-ից հետո ասվածը։ Մի վախեցեք վերանայել, վերադառնալ տեքստին, և նորից փորձել։
Եզրակացություն. մերժումը վերջը չէ
Եթե ձեր գիրքը մերժվում է՝ նույնիսկ որակով ու գրավիչ լինելով, դուք միայնակ չեք։ Շատ բեսթսելերներ մի քանի տասնյակ անգամ մերժվել են՝ մինչև լույս տեսնելը։ The Help, Harry Potter, A Wrinkle in Time — բոլորը մի պահ համարվել են ոչպիտանի։
Հրատարակչական ոլորտը՝ արվեստ է, բիզնես և ճաշակ։ Մերժումը ոչ մի կերպ չի սահմանում ձեր տաղանդը։ Դա միայն մի պատուհան է, որ դեռ չի բացվել։
Շարունակեք գրել։ Շարունակեք կատարելագործվել։ Եվ ամենակարևորը՝ շարունակեք հավատալ ձեր պատմությանը։ Եթե այն իսկապես լավն է, մի օր կգտնի իր ընթերցողին — նույնիսկ եթե ճանապարհը երկար է։